#kəndtəsərrüfatı #parniktəsərrüfatı #tərəvəz istehsalı #Qazaxıstan #kəndtəsərrüfatıiqtisadiyyatı #enerjixərcləri #dövlətdəstək
Energyprom.kz saytının son məlumatlarına görə, Qazaxıstanda istifadə olunan istixana sahəsi təxminən 1,500 hektardan cəmi 1,200 hektara qədər azalıb ki, bu da 18.1% azalma deməkdir. Bu mənfi tendensiyanın yaranmasına səbəb olan əsas amil 210.3-ci ildə 24.7 hektar və ya 2022% azalaraq fermerlərə məxsus istixanaların sahələrinin azalması olmuşdur. Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin sənaye istixanaları da az əhəmiyyətli olsa da, azalma yaşadı. 43 hektar və ya 16.4% azalma.
İstixana sahələrinin daralması nəticəsində 2022-ci ildə qorunan torpaqlarda yetişdirilən xiyar və pomidorun ümumi istehsalı cəmi 182,400 min tona çatmışdır ki, bu da 256,500-ci ildə yığılan 2021 min tondan təxminən üçdə bir azdır.
Qazaxıstanın cənub bölgələri, o cümlədən Türküstan, Almatı, Jambil və Çimkənd rayonları istixana tərəvəz istehsalının 76.3%-ni təşkil edir. Bu bölgələr əlverişli iqlim şəraitinə malikdir və bu, şimal və şərq bölgələrində yaşanan daha sərt qışlarla müqayisədə qapalı komplekslərdə məhsul becərməyi daha ucuz edir. Türkistan bölgəsinin təsərrüfatları Qazaxıstan bazarlarına istixana tərəvəzləri tədarükündə liderlik edir.
Bununla belə, 2022-ci ilin qışı görünməmiş donma temperaturu səbəbindən cənubdakı istixana təsərrüfatlarına fəlakətli təsir göstərdi. Türkistan vilayətinin və Çimkəndin İstixana və Bağçılıq Fermerləri Assosiasiyasının nümayəndəsi Saken Kanibekovun bildirdiyinə görə, cənub istixana təsərrüfatlarının 90%-i hazırda iflasa yaxınlaşır.
Qışda cənublu fermerlərin üzləşdiyi əsas problemlərdən biri kömür təchizatı ilə bağlı kritik vəziyyət idi. Temperatur mənfi 30 dərəcə Selsiyə düşəndə bir çox istixanalarda istilik üçün yanacaq yox idi. Hətta bir neçə gün ərzində temperaturun cüzi azalması istixana bitkiləri üçün mövsümün işini poza bilər. Nəticədə fermerlər tonlarla yetişməmiş dondurulmuş pomidorları atmalı oldular.
Bununla belə, yanacağın qıtlığı və yüksək qiyməti Qazaxıstanda istixana biznesinin inkişafına mane olan maneələrin uzun siyahısında yalnız bir maddədir. Beş ildən artıqdır ki, Cənub İstixana Fermerləri Assosiasiyasının ekspertləri Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə, Baş Nazirə və Prezidentə məktublar göndərərək kənd təsərrüfatının bu sektorunun acınacaqlı vəziyyətini vurğulayırlar. Sistemli sənaye problemləri tərəvəzin yüksək qiymətinə səbəb olur və mövsümlərarası fasilədə yerli məhsul idxal olunan xiyar və pomidorla qiymətdə rəqabət apara bilmir. Hətta logistika və digər ixrac xərclərini nəzərə alsaq, qonşu Mərkəzi Asiya ölkələrindən təchizatçılar Qazaxıstan bazarına daha ucuz qiymətlərlə daxil olurlar. Assosiasiyanın nümayəndəsi qeyd edib ki, qazaxıstanlı fermerlər kommunal xidmət tariflərində ciddi fərqlər olduğundan rəqabətsiz şəraitdə işləyirlər.
Qazaxstanlı aqronomlar və sahibkarlar üçün rəqabət şəraitini qonşu ölkələrdəki həmkarları ilə müqayisədə bərabərləşdirmək üçün fermerlər uzun müddətdir ki, hökuməti istixanalar üçün hektara görə dövlət subsidiyaları və enerji resurslarına görə qismən kompensasiyalar tətbiq etməyə çağırırlar. Kənd təsərrüfatı naziri Erbol Karaşukeyevin sözlərinə görə, hökumət istixana fermerlərinə belə subsidiyalar verməyə hazırdır, lakin onlar ilk növbədə istehsal texnologiyalarına uyğunluq sertifikatı almalıdırlar.
Bu arada, fermerlərin problemlərinin həlli ilə bağlı vədlər verildiyi üçün Qazaxıstan mağazalarında istixana tərəvəzlərinin qiyməti ərzaq inflyasiyasını xeyli ötüb. Bu uyğunsuzluq xüsusilə xiyarın qiymət indeksi ilə ərzaq məhsulları üzrə orta göstərici müqayisəsi zamanı nəzərə çarpır. İstixana tərəvəzlərinin pik mövsümündə dekabrdan mart ayına qədər xiyarın bir kiloqramının qiyməti 957% artaraq 1,244% olmaqla 47.5-56.8 təngə arasında dəyişib. Bunun əksinə olaraq, orta qiymət artımı 25%-dən 26%-ə qədər olub.
Mövsümlərarası dövrdə pomidorun qiymətləri də kiloqramı üçün 1,000 tengeni ötdü, lakin xiyarla müqayisədə pomidorun inflyasiya göstəriciləri o qədər də yüksək deyil, 20%-dən 32%-ə qədərdir.
Qazaxıstanda istixana sahələrinin azalması ölkənin kənd təsərrüfatı sektoru üçün əhəmiyyətli problemlər yaradır, xüsusən də tərəvəz istehsalına təsir göstərir. Əkin sahələrinin azalması və nəticədə məhsuldarlığın azalması xaricdən gətirilən istixana tərəvəzlərindən asılılığın artmasına səbəb olub. Fermerlər yüksək enerji xərcləri, idxal olunan məhsullardan asılılıq və qeyri-adekvat dövlət dəstəyi də daxil olmaqla çoxsaylı maneələrlə üzləşirlər. İstixana sənayesini canlandırmaq və onun davamlılığını təmin etmək üçün dövlət subsidiyaları və enerji resursunun kompensasiyası kimi təcili tədbirlərə ehtiyac var.