“Ağıllı” kənd təsərrüfatının köməyi ilə qida istehsalının artırılması haqqında eşidəndə biz süni intellekt, robotlar və “böyük məlumat”la bağlı nə isə təsəvvür edirik, lakin kənd təsərrüfatının optimallaşdırılması həmişə ən son texnologiyalardan asılı deyil. Kənd yerlərində kiçik təsərrüfatlarda “ağıllı” yanaşma çox vaxt təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə etməklə və ətraf mühitə zərər vermədən məhsul istehsalının artırılmasının iqtisadi cəhətdən sərfəli və orijinal yollarının tapılmasını nəzərdə tutur.
Koreya Respublikası Hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilən 3.4 milyon dollarlıq büdcə ilə FAO-nun “Ağıllı Kənd Təsərrüfatı – Gələcək Nəsil üçün” layihəsi Özbəkistan və Vyetnamın kənd yerlərində yaşayan onlarla ailəyə kənd təsərrüfatında istixana istehsalını artırmağa kömək edir. daha az pestisid, mineral gübrə və su istifadə edərək, daha az əmək sərf edərək və daha təhlükəsiz şəkildə daha çox qida istehsal etmək.
Əsas ideya bir-biri ilə əlaqəli beş aspekti nəzərə almaqla istixanaların səmərəliliyini artırmaqdır: iqlimə nəzarət, zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı mübarizə, suvarma, bitkilərin qidalanması və becərmə üsulları.
Layihə rasional elmi tövsiyələri və həm ənənəvi, həm də müasir elmi əsaslı həlləri əhatə edir. Onlar istixana təsərrüfatlarını uğurlu müəssisələrə çevirmək məqsədi daşıyır ki, bu da onların sahiblərinin gəlirlərini artıracaq, yerli sakinlərin məşğulluq imkanlarını genişləndirəcək və il boyu daha müxtəlif, sərfəli və təhlükəsiz ərzaq məhsullarının istehsalına imkan verəcək.
“Biz yüksək texnologiyalı istixanalar gördük ki, onlara böyük məbləğdə investisiya qoyulub, lakin yerli xüsusiyyətləri nəzərə almadıqları üçün məhsuldarlığı aşağı olub. Bu optimallaşdırılmış istixanalar kimi aşağı qiymətli sistemlər sizə daha az resursla daha çox məhsul yığmağa imkan verir”, - layihənin aparıcı texniki mütəxəssisi Melvin Medina Navarro deyir.
Ağıllı həllər
FAO ekspertləri ilk dəfə Özbəkistanın üç pilot kənd ərazilərində aşağı və qeyri-qanuni gəlirləri olan ev təsərrüfatlarını tədqiq etməyə başlayanda onlar müəyyən etmişlər ki, meyvə və tərəvəzlərin istixana becərilməsinin köhnəlmiş və səmərəsiz üsulları tətbiq olunur.
Məsələn, tozlandırma əl ilə aparılıb, zərərli pestisidlərdən çoxlu miqdarda istifadə olunub. Gündüz temperaturunun 42 dərəcə Selsiyə çata biləcəyi ən isti aylarda kölgə yaratmaq və içəridəki temperaturu aşağı salmaq üçün istixanalar gillə örtülmüşdür.
FAO layihəsində iştirak edən aqronom Xayrulla Esonov deyir: “İlk növbədə yeni örtük materiallarından istifadə etmək təklif olunur.
İstixanalar yüksək davamlılığa malik, ultrabənövşəyi şüaları əks etdirən, tozu azaldan və kondensasiyanın qarşısını alan xüsusi əlavələrdən ibarət polietilen plyonka ilə örtülmüşdür.
Zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı mübarizə üçün xüsusi yapışqan tələlərdən və ağcaqanad torlarından istifadə edilmişdir. İstixanaların ətrafı alaq otlarından təmizlənib, virus və bakteriyalara qarşı mübarizə məqsədilə dezinfeksiyaedici döşəmə örtükləri və qoşa qapı sistemi quraşdırılıb.
Elektrikli su nasosları, filtrlər, su çənləri və damcı xətlərindən ibarət damcı suvarma sistemlərindən istifadə etməklə su ehtiyatlarından istifadə optimallaşdırılıb, bunun sayəsində həll olunan qida maddələri birbaşa bitkilərin kök sisteminə çataraq daha səmərəli şəkildə tətbiq edilir.
Bundan əlavə, hər bir benefisiara suyun keyfiyyətini ölçən alətlər verilib. Təhlillərin nəticələrinə görə, hər üç pilot sahədə suvarma üçün istifadə edilən suyun həddindən artıq yüksək turşuluq səviyyəsinə malik olduğu aşkar edilmişdir. İndi gübrələrin həcminin tənzimlənməsi və suya xüsusi turşuların əlavə edilməsi yolu ilə bu parametrlərin yaxşılaşdırılması istiqamətində işlər aparılır .
Hətta Ana Təbiətin özü də kömək edir: zəhmətli və səmərəsiz əl ilə tozlandırma əvəzinə indi yer arılarından istifadə olunur.
Həyatı dəyişən nəticələr
Bu cür dəyişikliklər FAO tərəfindən göstərilən texniki yardımla birlikdə istixanaların idarə edilməsini yeni səviyyəyə qaldırdı ki, bu da bəzi hallarda təsirli nəticələr verdi. Layihənin ilkin məqsədi tərəvəz istehsalının ən azı 20 faiz artırılması idi. Halbuki birinci kənd təsərrüfatı tsiklində pomidor və şirin bibər məhsuldarlığında artım müvafiq olaraq 90 və 140 faiz olmuşdur.
Layihədə iştirak edən fermerlərdən Niqora Pulatova digər fermerlərlə müqayisədə yarı qədər çox ting istifadə etməsinə baxmayaraq, eyni məhsulu alması təəccübləndirib. Bundan əlavə, tərəvəzlərin keyfiyyəti ölçüsü, forması, rəngi və pestisid qalıqlarının olmaması baxımından xeyli yaxşılaşmışdır ki, bu da fermerlərə məhsullarını xeyli baha qiymətə satmaq imkanı vermişdir.
FAO-nun layihəsində iştirak edən digər fermer Özbəkistanın Əndican vilayətindən olan beş uşaq anası Matluba Alimbekova olub. Mətlübə pomidor, xiyar, şirin bibər, sarımsaq və göyərti yetişdirir, lakin əvvəllər zərərvericilər və xəstəliklər səbəbindən məhsulun demək olar ki, yarısını daim itirirdi. Bu il o, yerli şəraitə daha uyğun olan yeni şirin bibər “anetta” sortunu əkib və artıq iki tondan çox məhsul yığaraq 1,100 dollara yaxın gəlir əldə edib. Hazırda o, hər həftə 90 kiloqramdan çox bibər toplayır və qış mövsümündə daha çox gəlir əldə etmək üçün noyabr ayında turp əkməyi planlaşdırır.
"Layihə ailəmizə çox kömək etdi, gəlirimiz artdı" dedi Matlyuba.
Əvvəllər Matlyuba Alimbekovanın qazancının yarısı istehsal xərclərini ödəməyə gedirdi, lakin “ağıllı” kənd təsərrüfatı sahəsindəki layihə sayəsində onlar indi 20 faizdən azdır.
Layihə çərçivəsində daha sonra bazarın qiymətləndirilməsi, qida təhlükəsizliyi sahəsində laboratoriyaların modernləşdirilməsi və təzə tərəvəz ixracının həcminin və gəlirliliyinin artırılması, kənd yerlərinin iqtisadi cəhətdən əlçatan və təkrar istehsal oluna bilən üsullardan istifadə etməklə transformasiyasının davam etdirilməsi məqsədilə yerli mütəxəssislərin təlimi həyata keçiriləcək. .
Mənbə: https://news.un.org