Qazaxıstan geniş torpaqları olan bir ölkədir, lakin onun istixana sənayesi hələ başlanğıc mərhələsindədir. Kiçik ölçüləri ilə Hollandiya yüksək texnologiyalı istixanalar vasitəsilə dünya əhalisinin yarısını qidalandıra bildiyi halda, Qazaxıstan buna nail olmaq üçün mübarizə aparır. 13-cü Beynəlxalq “İstixanalar. Bağçılıq. Suvarma. Gübrələr. Almatıda keçirilən Güllər” sərgisi ekspertləri Qazaxıstanda istixana sektorunun hazırkı və gələcək vəziyyətini müzakirə etmək üçün bir araya gətirib.
Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) son məlumatlarına görə, Qazaxıstanda adambaşına tərəvəz istehsalı hələ də nisbətən aşağıdır və dünya üzrə orta hesabla 147.9 kq/adam/illə müqayisədə cəmi 198.6 kq/adam/ildir. Bu, qismən istehsalı artıra və məhsulun keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilən qabaqcıl texnologiyalardan, o cümlədən yüksək texnologiyalı istixanalardan məhdud istifadə ilə bağlıdır.
Bundan əlavə, istixana layihələrinin maliyyələşdirilməsinin olmaması sənayenin inkişafına böyük maneə olub. Bununla belə, hökumət bu yaxınlarda ölkədə istixana biznesini dəstəkləmək üçün vəsait ayırmağı planlaşdırdığını açıqlayıb. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yeni istixana təsərrüfatlarının tikintisinə subsidiyalar ayırmağa, eləcə də istixanaçılar üçün vergiləri azaltmağa söz verib.
Qazaxıstanda yüksək texnologiyalı istixanaların potensialı çox böyükdür. Hidroponika və aeroponika kimi qabaqcıl texnologiyalardan istifadə etməklə əkinçilər məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə artıra, eyni zamanda su istehlakını azalda və ətraf mühitə təsirini minimuma endirə bilərlər. Üstəlik, yüksək texnologiyalı istixanalar vegetasiya mövsümünü uzada bilər ki, bu da fermerlərə hətta sərt iqlim şəraitində belə, bütün il boyu təzə tərəvəz istehsal etməyə imkan verir.
Qazaxıstanda istixana sənayesi hələ ilkin mərhələdə olsa da, inkişaf və inkişaf üçün böyük potensial var. Hökumətin istixana biznesini dəstəkləmək üzrə son planları qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi ilə birlikdə ölkədə tərəvəz istehsalını əhəmiyyətli dərəcədə artıra, ərzaq təhlükəsizliyini yaxşılaşdıra və milli iqtisadiyyata töhfə verə bilər.
Qazaxıstan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatına görə, ölkədə istixanaların ümumi sahəsi 2,356 hektar, istehsal həcmi 84,000 min ton tərəvəz təşkil edir. İstixanaların əksəriyyəti ölkənin cənub bölgələrində, məsələn, Almatı, Jambil və Cənubi Qazaxıstanda yerləşir. Bununla belə, bu istixanaların əksəriyyəti aşağı keyfiyyətli materiallardan, məsələn, plastik filmdən istifadə etməklə tikilir ki, bu da onları sərt hava şəraitinə qarşı həssas edir.
Qazaxıstanda istixana sənayesinin qarşısında duran əsas problemlərdən biri tikintinin yüksək qiymətidir. İstixana tikintisində istifadə olunan materialların çoxu xaricdən gətirilir ki, bu da nəqliyyat xərcləri və valyutanın dəyişməsi səbəbindən onları baha edir. Bundan əlavə, ölkədəki bir çox fermerlər ekstremal hava şəraitinə tab gətirə bilən müasir, yüksək texnologiyalı istixanalar tikmək və saxlamaq üçün lazımi təcrübə və resurslara malik deyillər.
Digər problem sektorda ixtisaslı işçi çatışmazlığıdır. Qazaxıstanda bir çox gənclər kənd təsərrüfatında işləməyə maraq göstərmir, bu da istixana təsərrüfatları üçün işçi çatışmazlığına səbəb olub. Bundan əlavə, hökumətin xarici işçi qüvvəsini cəlb etmək səyləri bürokratik əngəllər və dil baryerləri səbəbindən o qədər də uğurlu olmayıb.
Bu çətinliklərə baxmayaraq, Qazaxıstan istixana sektorunun inkişafı üçün böyük potensiala malikdir. Ölkə müasir istixanaların tikintisi üçün istifadə oluna bilən geniş torpaq sahəsinə malikdir. Bundan başqa, ölkənin cənub rayonlarının əlverişli iqlim şəraiti ilboyu geniş çeşiddə məhsul yetişdirməyə imkan verir.
Qazaxıstan hökuməti istixana sektorunun əhəmiyyətini dərk edib və onun inkişafını dəstəkləmək üçün addımlar atıb. 2021-ci ildə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ölkədə istixana sahələrinin 5,000-ci ilədək 2025 min hektara çatdırılması planını açıqlayıb. Bundan əlavə, hökumət müasir istixana təsərrüfatlarının tikintisi və fermerlərin müasir istixana texnologiyaları üzrə təlimi üçün vəsait ayırıb.
Qazaxıstanda istixana təsərrüfatçılığı müxtəlif çətinliklərlə üzləşir, bunlardan biri də maliyyələşdirmədir. Hökumətin yaz tarla işləri üçün dövriyyə vəsaiti ilə təminat proqramları olsa da, ayrılan büdcə istixanaların becərilməsi üçün xərcləri ödəməyə bilər. Bundan əlavə, fermerlər elektrik enerjisi, qaz və kömürün yüksək xərcləri ilə üzləşməli olurlar. Bu problemləri həll etmək üçün hökumət elektrik enerjisi və qaz xərclərinin 50%-ə qədərinin subsidiyalaşdırılması planlarını təsdiqləyib. Subsidiya mexanizmləri hələ də müzakirə olunur, lakin variantlara sayğaclardan istifadə və ya hər hektar istixana üçün subsidiya daxildir. Subsidiya məbləği istifadə olunan texnologiyanın növündən asılı olacaq, sənaye istixana kompleksləri ən yüksək subsidiyaları alır.
Son vaxtlar Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində və işçi qrupunda aparılan müzakirələrə görə, istixana investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinin mövcud səviyyəsi yetərli deyil, subsidiya dərəcələrinin 25%-dən 30%-ə qaldırılması nəzərdə tutulur. Hökumət istixana təsərrüfatını dəstəkləmək üçün addımlar atsa da, Qazaxıstanda bu sektorun səmərəliliyini və gəlirliliyini artırmaq üçün hələ də həll edilməli olan problemlər var.